عوامل و علایم حاملگی خارج از رحم و روش های درمانی آن

بارداری خارج رحمی چیست و چگونه اتفاق می‌افتد؟

بارداری با یک تخمک لقاح یافته شروع می‌شود. به صورت طبیعی، تخمک لقاح یافته به دیواره‌ی رحم متصل می‌شود. اما در بارداری خارج رحمی (ectopic pregnancy) تخمک جایی خارج از حفره‌ی رحم لانه گزینی و رشد خواهد کرد‌.

در بیش‌تر مواقع بارداری خارج رحمی در لوله فالوپ رخ می‌دهد. لوله‌ی فالوپ راه ارتباطی بین تخمدان و رحم است و تخمک در آن حرکت می‌کند‌. این نوع از بارداری خارج رحمی، بارداری لوله‌ای (tubal pregnancy) نامیده می‌شود. 

گاهی هم بارداری خارج رحمی در سایر نقاط بدن مانند تخمدان، حفره‌ی شکمی یا بخش پایینی رحم یا گردن رحم رخ می‌دهد.

این نوع از بارداری به صورت طبیعی پیش نمی‌رود. تخمک لقاح یافته، دوام نمی‌آورد و بافت تشکیل شده اگر بدون درمان رها شود، ممکن است باعث بروز خون‌ریزی‌های مرگبار شود.

علائم بارداری خارج رحمی 

فرد ممکن است در ابتدا متوجه‌ هیچ‌گونه علامتی نشود. با این همه، برخی از زنانی که بارداری خارج رحمی داشته‌اند، علائم ابتدایی یا علائم بارداری همچون فقدان قاعدگی، تحریک پذیری سینه‌ها یا تهوع را تجربه می‌کنند.

در این شرایط نتیجه تست بارداری ممکن است مثبت باشد. ولی با همه‌ی این‌ها این  نوع بارداری نمی‌تواند به صورت طبیعی ادامه پیدا کند. زمانی که تخمک لقاح یافته در مکان نامناسب رشد می‌کند، علائم و نشانه‌ها قابل توجه‌تر خواهند بود.
 

نشانه‌های اولیه‌ی بارداری خارج رحمی

اغلب، نشانه‌های اولیه‌ی بارداری خارج رحمی خونریزی سبک از واژن و درد پهلو و لگن است. اگر خون از لوله‌ی فالوپ نشت کرده باشد، فرد ممکن است دچار درد شانه شده و یا نیاز فوری به دفع مدفوع داشته باشد.

علائم اختصاصی بارداری خارج رحمی به جایی که خون جمع شده و نوعی از رشته‌های عصبی که تحریک شده‌اند بستگی دارد
 

علائم اورژانسی بارداری خارج رحمی

اگر تخمک لقاح یافته به رشد خود در لوله‌ی فالوپ ادامه دهد، حتی می‌تواند باعث پاره شدن این لوله‌های رحمی شود. در این شرایط احتمال خونریزی شدید شکمی وجود دارد. علائم اورژانسی تر شامل سبکی سر قابل توجه، از حال رفتن، غش و شوک است.
 

چه زمانی برای حاملگی خارج رحمی به پزشک مراجعه کنیم؟

در صورت داشتن هرگونه علائم و نشانه‌های اولیه بارداری خارج رحمی باید هر چه سریع‌تر اقدامات درمانی آغاز شود. این علائم و نشانه‌های اولیه عبارتند از:

* درد شدید شکم، پهلو یا لگن به همراه خونریزی واژن: این درد ممکن است ناگهانی، مداوم و شدید یا در برخی موارد کاملاً خفیف و متناوب باشد. این درد معمولاً در زمان فعالیت، خروج مدفوع یا سرفه شدیدتر می‌شود. ممکن است این درد را تنها در یک طرف احساس کنید، اما درد می‌تواند در هر نقطه از شکم یا لگن شما نیز وجود داشته باشد. در برخی موارد این درد به شکل شدید یا خفیف است و می‌تواند همراه با تهوع و استفراغ باشد.

* سبکی سر قابل توجه یا از حال رفتن: اگر نتیجۀ تست بیبی چک شما مثبت بود ولی خونریزی واژن یا لکه‌بینی دارید. این وضعیت ممکن است مشابه شروع عادت ماهانۀ خفیف باشد. خون ممکن است به رنگ قرمز یا قهوه‌ای مانند رنگ خون خشک‌شده باشد و به صورت مداوم یا متناوب، شدید و خفیف ادامه یابد.

* درد شانه: دل‌درد و خونریزی ممکن است عوامل زیادی داشته باشد، اما درد شانه، به خصوص هنگامی که دراز می‌کشید، یکی از جدی‌ترین نشانه‌های پارگی لوله‌های رحم در حاملگی خارج رحم است که نیاز به مراقبت سریع پزشکی دارد. علت درد، خونریزی داخلی است که موجب تحریک اعصابی می‌شود که به شانه‌ها می‌رود.

* نبض ضعیف، تپش قلب یا غش: در صورت پارگی لولۀ رحم ممکن است دچار علائمی مانند شوک، نبض ضعیف، تپش قلب، رنگ‌پریدگی پوست، سرگیجه یا غش شوید. در این صورت باید فوراً با اورژانس تماس بگیرید.

هنگامی که شما در حال درمان ناباروری هستید، پزشک، بارداری شما را با دقت تحت نظر خواهد گرفت و امکان به وجود آمدن این عارضه در شما بسیار کم است، اما با این حال، با مشاهدۀ هر یک از علائم بالا در خود، بلافاصله با پزشک تماس بگیرید.

* پارگی لوله‌ی فالوپ: علایمی مانند شوک، ضعف، تپش قلب، پوست رنگ پریده و سرگیجه یا غش مشاهده می‌شود.

* حالت تهوع و استفراغ همراه با درد
* درد در یک سمت بدن
* انقباض و گرفتگی عضلات شکم

علت حاملگی خارج رحمی

بارداری لوله‌ای – شایع‌ترین نوع بارداری خارج رحمی – زمانی رخ می‌دهد که تخمک لقاح یافته در میانه‌ی مسیر خود به سمت رحم، به دلیل آسیب در اثر التهاب یا تغییر شکل و ساختار لوله‌ی فالوپ در آن گرفتار می‌شود. از طرفی دیگر عدم تعادل هورمونی و رشد غیر طبیعی تخمک لقاح یافته هم در بروز این نوع از بارداری موثر هستند
 

عوامل افزایش دهنده حاملگی خارج رحمی

عواملی که خطر بروز این نوع حاملگی را بیش‌تر می‌کند، عبارتند از:

سابقه‌ی داشتن بارداری خارج رحمی: اگر پیش‌تر این نوع از حاملگی را تجربه کرده‌اید، احتمال بروز دوباره‌ی آن بیش‌تر خواهد بود.

التهاب یا عفونت: بیماری‌های قابل انتقال آمیزشی همچون سفلیس و سوزاک باعث بروز عفونت در لوله‌های رحمی و دیگر اندام‌های نزدیک شده و در نتیجه خطر بروز بارداری خارج رحمی افزایش خواهد یافت.

درمان‌های ناباروری: نتایج برخی پژوهش‌ها نشان می‌دهد که خطر بروز این نوع حاملگی در زنانی که تحت درمان  لقاح خارج رحمی یا آی وی اف ( in vitro fertilization (IVF)) یا سایر درمان‌های مشابه قرار می‌گیرند بیش‌تر از سایر زنان است. از طرفی دیگر ناباروری هم خطر بروز بارداری خارج رحمی را افزایش خواهد داد.

جراحی لوله‌های رحمی: گاهی برای اصلاح لوله‌های رحمی مسدود یا آسیب دیده، نیاز به انجام جراحی وجود دارد. این نوع جراحی‌ها خطر بارداری خارج رحمی را افزایش خواهند داد.

برخی روش‌های پیشگیری از بارداری: احتمال بارداری در صورت استفاده از یکی از ابزارهای پیشگیری از بارداری داخل رحمی یا آی یو دی (IUD) بسیار کم است. اما اگر در صورت استفاده از آی یو دی بارداری رخ دهد، به احتمال زیاد از نوع بارداری خارج رحمی خواهد بود.

توبکتومی (tubectomy) یا بستن لوله‌های رحمی (Tubal ligation) یک روش دائمی جلوگیری از بارداری است ولی در موارد کمی ممکن است موفقیت آمیز نباشد. در صورتی که فردی علیرغم توبکتومی باردار شود  خطر بروز بارداری خارج رحمی را افزایش می یابد.

سیگار کشیدن: سیگار کشیدن درست پیش از بارداری خطر بروز حاملگی خارج رحمی را افزایش خواهد داد. هر چه فرد سیگار بیش‌تری بکشد، خطر بالاتر خواهد رفت.

سابقۀ قبلی حاملگی خارج رحم: پس از تجربۀ حاملگی خارج رحم، احتمال وقوع مجدد آن در بارداری بعدی ۱۰ درصد است. اگر سابقۀ دو یا چند حاملگی خارج رحم داشته باشید، احتمال وقوع مجدد آن حداقل یک به چهار است.

ابتلا به آندومتریوز: این بیماری ممکن است باعث ایجاد زخمی شود که بر لوله‌های رحم تأثیر بگذارد و خطر بروز حاملگی خارج رحم را افزایش دهد.

بارداری بعد از ۳۵ سالگی: افزایش سن، خطر حاملگی خارج رحم را افزایش می‌دهد. این امر می‌تواند به دلیل تغییر در نحوۀ عملکرد لوله‌ها با افزایش سن زنان باشد.

قرص‌های ضدبارداری حاوی پروژسترون: بعضی تحقیقات نشان داده‌‌اند که استفاده از این نوع قرص‌ها احتمال بارداری‌های خارج رحمی را افزایش می‌دهد.

شکل غیر نرمال لوله‌ی فالوپ: در صورتی که لوله‌های رحمی شکل طبیعی نداشته باشند احتمال بارداری خارج رحمی افزایش می‌یابد.

عوارض و مشکلات ناشی از بارداری خارج رحمی

بارداری خارج رحمی می‌تواند باعث پاره شدن لوله‌های رحمی شود. اگر لوله‌های فالوپ آسیب دیده درمان نشوند، یک خونریزی شدید رخ خواهد داد که سلامت و زندگی فرد را تهدید خواهد کرد.همچنین‌ممکن است در آینده شانس باروری فرد کاهش یابد
 

چگونه می‌توان از بارداری‌های خارج رحمی پیشگیری کرد؟

راهی برای جلوگیری از این نوع بارداری وجود ندارد، اما اقدامات زیر خطر بروز آن را کاهش خواهند داد:

محدود کردن تعداد شریک‌های جنسی یا استفاده از کاندوم در طی رابطه‌ی جنسی خطر ابتلا به بیماری‌های آمیزشی قابل انتقال و در نتیجه بیماری التهابی لگن را کم خواهد کرد.

سیگار نکشید و اگر سیگاری هستید پیش از اقدام به بارداری ترک کنید
 

تشخیص بارداری خارج رحمی

معاینه لگن برای تشخیص نواحی درد، تحریک پذیری و یا وجود توده در لوله فالوپ و تخمدان کمک می‌کند. توجه کنید که پزشک با معاینه قادر به تشخیص بارداری خارج رحمی نیست. برای این کار نیاز به آزمایش خون و سونوگرافی وجود دارد.
 

آزمایش حاملگی 

برای تایید حاملگی آزمایش خون آزمایش BhcG یا همان گنادوتروپین جفتی انسان (human chorionic gonadotropin (HCG)) تجویز می‌شود‌. این هورمون در دوران بارداری در خون افزایش پیدا می‌کند. آزمایش خون ممکن است تا زمانی که سونوگرافی خارج رحمی را تایید کند، هر چندین روز یکبار تکرار شود‌. معمولاً ۵ تا ۶ هفته بعد از لقاح سونوگرافی انجام می‌شود

سونوگرافی

سونوگرافی از طریق واژن یا سونوگرافی ترانس واژینال (transvaginal ultrasound) به پزشک اجازه می‌دهد که مکان دقیق بارداری را مشاهده کند. برای انجام این نوع از سونوگرافی یک وسیله‌ی چوب‌دستی مانند داخل واژن قرار می‌گیرد. این وسیله از امواج صوتی برای تولید تصاویر دقیقی از رحم، تخمدان‌ها و لوله‌های فالوپ استفاده کرده و بعد تصاویر را به یک مانیتور می‌فرستد.

در سونوگرافی شکمی، پروب روی شکم فرد حرکت داده می‌شود. از این روش برای تایید بارداری و یا ارزیابی خونریزی داخلی استفاده می‌شود.
 

دیگر آزمایش‌های خون

یک آزمایش خون کامل، برای بررسی کم‌خونی و یا دیگر علائم از دست دادن خون گرفته می‌شود. اگر بارداری خارج رحمی فرد تایید شده باشد، لازم است که نوع گروه خونی فرد هم مشخص شود، چرا گاهی در این شرایط فرد نیاز به پیوند خون خواهد داشت.
 

درمان بارداری خارج رحمی 

تخمک لقاح یافته به صورت طبیعی بیرون از رحم قادر به رشد نیست. برای پیشگیری از عوارض و مشکلات مرگبار، لازم است که بافت ایجاد شده‌ی حاصل از بارداری خارج رحمی از بدن خارج شود. با توجه به علائم فرد و اینکه چه زمانی این نوع حاملگی تشخیص داده شده باشد، برای درمان از دارو، جراحی لاپاروسکوپیک یا جراحی شکمی استفاده می‌شود.

در صورتی که بارداری خارج رحم صورت گرفته باشد و اندازه‌ی جنین نیز کوچک باشد، داروی متوترکسات تجویز می‌شود. این دارو به صورت عضلانی تزریق و از طریق خون به جنین منتقل می‌شود و با توقف رشد سلول‌های جفت باعث ختم بارداری می‌شود. در زمان شروع مصرف این دارو علایمی مانند درد در ناحیه‌ی شکم، انقباض عضلانی، حالت تهوع، استفراغ و اسهال مشاهده می‌شود. در این شرایط خانم‌های باردار باید از مصرف الکل، داروهای غیر استروئیدی ضد التهاب (NSAIDs) مثل آسپرین، ناپروکسن، مولتی‌ویتامین‌ها و مکمل‌های حاوی اسیدفولیک جلوگیری کنند. علاوه بر این بهتر است از انجام فعالیت‌های جنسی، فعالیت شدید و تماس با نور خورشید نیز پرهیز کنند.

برای اطمینان از اینکه بارداری خارج رحم به طور کامل رفع شده است، باید سطح hCG خون به طور پیوسته اندازه‌گیری شود. این تست تا زمان صفر شدن سطح این هورمون که معمولاً طی چند هفته صورت می‌گیرد، ادامه دارد.

در صورت پایدار بودن وضعیت خانم باردار (عدم پارگی لوله‌ی فالوپ) و کوچک بودن اندازه‌ی جنین می‌توان از طریق جراحی لاپاروسکوپی جنین را خارج کرد. جراحی لاپاروسکوپی نیاز به بیهوشی عمومی، تجهیزات ویژه و یک جراح باتجربه دارد. بعد از یک هفته وضعیت بیمار طبیعی می‌شود.

در صورتی که پزشک معالج به پارگی لوله‌ی فالوپ مشکوک باشد، برای جلوگیری از خونریزی فوراً باید جراحی انجام دهد. در برخی موارد، لوله‌ی فالوپ و تخمدان ممکن است آسیب دیده باشد و باید برداشته شوند.

درمان دارویی حاملگی خارج رحمی

بارداری خارج رحمی در مراحل ابتدایی، بدون خونریزی غیر قابل کنترل معمولاً با تجویز دارویی به نام متوترکسات (methotrexate) درمان می‌شود. این دارو جلوی رشد سلولی را گرفته و سلول‌های جدید ایجاد شده را حل می‌کند. 

این دارو به صورت تزریقی به فرد داده شده و بسیار مهم است که قبل از استفاده از این دارو، حتماً بارداری خارج رحمی تایید شده باشد.

بعد از تزریق دارو، پزشک برای بررسی موثر بودن درمان یک آزمایش خون گنادوتروپین جفتی انسان تجویز می‌کند. نتیجه‌ی این آزمایش مشخص می‌کند که آیا فرد به داروی بیش‌تری نیاز دارد یا خیر.
 

روش‌هایی لاپاراسکوپی برای درمان حاملگی خارج رحم

  سالپنژکتومی (salpingectomy) و سالپنژستومی (Salpingostomy) برای درمان برخی از بارداری‌های خارج رحمی استفاده می‌شود‌. در این روش یک برش کوچک در شکم در نزدیکی ناف ایجاد می‌شود. بعد از آن پزشک از یک لوله باریک که سر آن به دوربین و نور مجهز شده برای دیدن داخل لوله‌های رحمی استفاده می‌کند.

در سالپنژستومی، محصولات بارداری خارج رحمی خارج شده و لوله به حال خود رها می‌شود تا به خودی خود التیام پیدا کند. در سالپنژکتومی اما محصولات ناشی از  بارداری خارج رحمی و لوله فالوپ هر دو با هم از بدن خارج می‌شوند.

اینکه کدام روش انجام شود، به مقدار خونریزی و آسیب وارد شده و اینکه لوله تا چه مقدار دچار پارگی شده، بستگی دارد. از طرفی دیگر بررسی می‌شود که آیا لوله فالوپ ساختار طبیعی دارد و یا اینکه نشانه‌هایی از آسیب قبلی در آن وجود دارد یا خیر.
 

جراحی اورژانسی برای درمان بارداری خارج رحمی

اگر بارداری خارج رحمی باعث خونریزی شدید شود، فرد به جراحی اورژانسی نیاز خواهد داشت. این جراحی یا به روش لاپاراسکوپی و یا از طریق ایجاد شکاف در شکم یا لاپاراتومی انجام می‌شود. در برخی از موارد، امکان حفظ لوله فالوپ وجود دارد. اما معمولاً اگر لوله فالوپ دچار پارگی شده باشد باید به صورت کلی از بدن خارج شود.

مقابله و کنار آمدن با شرایط بارداری خارج رحمی 

از دست دادن بارداری، حتی اگر فرد مدت بسیار کوتاهی باردار باشد، اثرات بد و ویرانگری روی فرد خواهد داشت‌. 

فرد باید به خود زمانی برای هضم و پذیرش موضوع و سوگواری بدهد. در مورد احساسات خود صحبت کرده و به خود اجازه دهید تا آن‌ها را به صورت کامل تجربه کنید.

از شریک زندگی، دوست و یا یکی از اعضای خانواده خود کمک بگیرید. از طرفی دیگر شرکت در گروه‌های حمایتی و یا شرکت در جلسات تراپی با حضور روانشناس تا حدود زیادی کمک کننده خواهد بود. 

بسیاری از زنان درگیر با بارداری خارج رحمی در آینده بارداری‌های سالم و بدون مشکلی خواهند داشت. بدن زنان به صورت طبیعی دو لوله فالوپ دارد، اگر یکی از این لوله‌ها آسیب ببیند یا برداشته شود، تخمک با اسپرم در لوله‌ی دیگر برخورد کرده و سپس تخمک لقاح یافته از این طریق به سمت رحم حرکت خواهد کرد.

اگر هر دو لوله فالوپ آسیب دیده و در نهایت از بدن خارج شوند، می‌توان از روش لقاح خارج رحمی استفاده کرد. در این روش تخمک‌های بالغ در آزمایشگاه بارور و لقاح داده شده و سپس درون رحم لانه گزینی خواهند شد

اگر فرد پیش‌تر یک بارداری خارج رحمی را تجربه کرده باشد، شانس تکرار دوباره آن افزایش پیدا می‌کند. اگر می‌خواهید دوباره باردار شوید باید منظم پزشک را ملاقات کنید. آزمایش خون برای تمامی زنانی که سابقه بارداری خارج رحمی دارند تجویز می‌شود. علاوه بر این آزمایش‌ها، سونوگرافی هم به پزشک کمک می‌کند تا بروز بارداری خارج رحمی را در مراحل اولیه تشخیص دهد‌‌.
 

چگونه از بارداری خارج رحمی جلوگیری کنیم؟

پیشگیری از بروز بسیاری از بارداری‌های خارج رحم امکان‌پذیر نیست، اما در افراد مبتلا به بیماری‌های التهابی لگن (PID) قابل پیشگیری است. به این دلیل که کلامیدیا به آسانی با آنتی‌بیوتیک درمان می‌شود. اما بسیاری از خانم‌های مبتلا به عفونت کلامیدیایی فاقد علایم هستند و به علت عدم آگاهی از این عفونت درمان صورت نمی‌گیرد. ترک سیگار نیز خطر بارداری خارج رحمی را کاهش می‌دهد.
 

آماده شدن برای ملاقات با پزشک

در صورت داشتن کمی خونریزی واژینال یا کمی درد شکمی با پزشک خود تماس بگیرید. پزشک احتمالاً از شما می‌خواهد که هر چه سریع‌تر به مطب و یا اورژانس مراجعه کنید.

از طرفی دیگر در صورت داشتن این علائم هشدار دهنده‌ی بارداری خارج رحمی باید هر چه سریع‌تر اقدامات درمانی انجام شود:

* درد شدید شکم و پهلو به همراه خونریزی شدید از واژن
* سبکی سر شدید 
* غش و از حال رفتن

در صورت داشتن علائم گفته شده با اورژانس تماس گرفته و یا به بخش اورژانس نزدیک‌ترین بیمارستان مراجعه کنید.

بیمار چه کاری باید انجام دهد

بهتر است که پیش از ملاقات با پزشک، سوالات خود را یادداشت کنید:
 

1. چه نوع تست‌هایی باید انجام دهم؟
2. راه‌های درمان چیست؟
3. شانس من برای داشتن یک بارداری سالم در آینده چه قدر است؟
4. کی می‌توان دوباره اقدام به بارداری کرد؟
5. در صورت بارداری دوباره نیاز به انجام درمان‌های تخصصی خاصی است؟

به غیر از این سوالات، اگر سوال یا ابهامی دیگری دارید حتماً با پزشک خود در میان بگذارید. از یکی از اعضای خانواده خود بخواهید که در صورت امکان شما را در مطب پزشک همراهی کنند. گاهی در مواقع اضطراری به خاطر سپردن همه اطلاعات رد و بدل شده سخت و دشوار است و وجود یک شخص دیگر تا حدود زیادی کمک کننده خواهد بود.
 

پزشک چه کاری انجام می‌دهد؟

در صورت عدم نیاز به انجام اقدامات سریع درمانی و اگر بارداری خارج رحمی فرد هنوز تایید نشده باشد، پزشک علائم فرد و سابقه پزشکی او را بررسی خواهد کرد. ممکن است سوالات زیادی در مورد چرخه قاعدگی، باروری و وضعیت کلی سلامتی پرسیده شود.
 

قاعدگی

 

1. آخرین پریود شما چه زمانی بوده است؟
2. آیا متوجه تغییری غیر طبیعی در آن شده اید؟

 

بارداری

 

1. آیا امکان بارداری وجود دارد؟
2. آیا تست بارداری انجام داده‌اید؟ اگر انجام داده‌اید آیا تست مثبت بوده است؟
3. آیا پیش از این باردار بوده‌اید؟ نتیجه بارداری چه بوده است؟
4. آیا تاکنون برای ناباروری تحت درمان قرار داشته‌اید؟
5. آیا قصد بارداری در آینده را دارید؟

 

علائم

1. آیا درد دارید؟ آیا این درد آزاردهنده است؟
2. آیا خونریزی از طریق واژن دارید؟ مقدار این خونریزی در مقایسه با خونریزی ماهیانه چه‌قدر است؟
3. آیا دچار سبکی سر یا سرگیجه شده‌اید؟

 

سابقه پزشکی

 

1. آیا تاکنون عمل جراحی دستگاه تولید مثلی مانند جراحی بستن لوله‌های رحمی انجام داده‌اید؟
2. آیا تاکنون به بیماری‌های آمیزشی مبتلا شده‌اید؟
3. آیا برای دیگر بیماری‌ها تحت درمان قرار دارید؟
4. چه داروهایی مصرف می‌کنید؟

منبع: سایت دکتردکتر
سایت مادرشو
سایت ناباروری مام